KUTLU BEY ZAVİYESİ
Hasancan Eralaca
Turgutlu Kent Müzesi Uzmanı tarihçi Hasancan Eralaca Urganlı tarihini anlattığı yazılarına devam ediyor. Hasancan Eralaca, bu haftaki devam yazısında 'Kutlu Bey Zaviyesi'ni anlattı.
Eralaca yazısında şu ifadelere yer verdi. " Anadolu’nun Türkleşmesi ve buradaki siyasi birliğin tekrar sağlanmasında Ahiyân-ı Rum, Gaziyân-ı Rum, Abdalân-ı Rum ve Bacıyân-ı Rum denilen dervişlerin ve dinî zümrelerin büyük rol oynadıkları görülmektedir.[1] Bu dönemde farklı tarikatlara mensup olan ve önemli geçiş güzergâhlarında ve stratejik yerlerde tekke ve zaviyelerini kuran bu dervişler, siyasi bir idarenin olmadığı zamanlarda halkı sevk ve idare etmişlerdir. Burada bahsi geçen dervişlerin tek vasfı yalnızca dinî önderler olmaları değildi; bunlar aynı zamanda ‘Alp-eren’ de denilen silahlı askerlerdi. Bu alp-erenler bizzat savaşlara veya çatışmalara iştirak eder[2], aynı zamanda bulundukları bölgenin asayişini temin edip korurlar[3] ve gayrimüslim halkı Türk hâkimiyetine hazırlarlardı.
Önceki yazımızda Saruhanoğulları ve Osmanlı’nın ilk yıllarında Urganlı’da birçok vakıf tesis edildiğinden ve tekke ve zaviyelerin kurulduğundan bahsetmiştik. Bunlardan en mühimi şüphesiz ki, bu yazının da esasını teşkil eden, Aziz Kutlu Bey Zaviyesi’dir.
Osmanlı Devletine ait vakıf kayıtlarından Kutlu Bey Zaviyesi’nin Saruhanoğlu Hızır Paşa döneminde kurulduğu ve Hızır Paşa’nın buraya bir çiftlik arazi vakfettiği anlaşılmaktadır.[4] Saruhanoğlu Hızır Paşa’nın bölgedeki hâkimiyetinin 15. yüzyılın başlarına rastlaması, Urganlı’da bulunan Kutlu Bey Zaviyesi’nin 14. yüzyılın sonu veya 15. yüzyılın başlarında kurulmuş olduğunu düşündürmektedir.
Zaviyeyi kuran Kutlu Bey’in kim olduğuna dair elimizde kesin bir veri bulunmasa da ismini, 14. yüzyılın ikinci yarısında Anadolu’nun birçok yerinde zaviyeler ve vakıflar kuran, ‘Aziz Kutlu Bey’den aldığı düşünülmektedir. Aziz Kutlu Bey Isparta, Beypazarı, Onikidivan, Bergama, Birgi ve Kastamonu gibi muhtelif yerlerde vakıflar kurmuş, zaviyeler ve camiler inşa ettirmiştir.[5] Dolayısıyla Urganlı’daki Kutlu Bey Zaviyesi’ni kuran kişinin de Aziz Kutlu Bey olması kuvvetle muhtemeldir.
Aziz Kutlu Bey, Akkoyunlu hanedanının atası olmakla beraber aynı zamanda Doğu Anadolu’daki Bayındır Türkmenlerinin lideridir.[6] Kutlu Bey’in babası Akkoyunlu Tur Ali Bey, Bayburt hâkimi Mahmud Rikâbdar ve Erzincan hâkimi Gıyaseddin Ahi Ayna Beyler ile 1348 yılında bir ittifak oluşturarak Trabzon’u muhasara altına almıştı. Müttefiklerin saldırısından korkan Trabzon Rum İmparatoru III. Alexious, Tur Ali Bey’in yeni saldırılarından korunmak ümidiyle kız kardeşi Despina Hatun’u (Maria Kommene) Tur Ali Bey’in oğlu Kutlu Bey’e vererek akraba olmuştur.[7] Despina ile Kutlu Bey’in evliliğinden ise Akkoyunlu Devleti’nin kurucusu olan Karayülük Osman Bey dünyaya gelmiştir.[8] Son derece dindar ve İslam kurallarına bağlı olan ve hac farizasını da yerine getirdiği bilinen Kutlu Bey 1389 yılında vefat etmiştir. Mezarı ise Bayburt’un Senür köyündedir.[9]
Kutlu Bey zaviyesi ile ilgili elimizde bulunan en yakın tarihli belge ise 1895 yılına ait bir muhasebe kayıt defteridir. Bu defterdeki kayda göre söz konusu tarihte zaviye harap ve tamire muhtaç bir durumdadır. Zaviye, ana binasından hariç, ihtiyaç sahiplerine dağıtılmak üzere yemek pişirilen ayrı bir bölüme de sahiptir. Söz konusu tarihte zaviyenin mütevellisi ise Atike Kadın isminde birisidir.[10] Bununla beraber zaviyenin ne zaman metruk hale geldiği ve yok olduğu bilinmemektedir.
Son olarak Aziz Kutlu Bey tarafından kurulan zaviyenin nerede bulunmuş olduğu hususunda bazı ihtimaller bulunmaktadır. Ancak bugün Urganlı’nın yüz elli metre kadar kuzeyinde kalan bölgede ‘Ciğer Dede’, Urganlı’nın merkezinde ise ‘Tavşan Dede’ isimleriyle bilinen iki yatır bulunmaktadır. Bu iki yatırın da kimliği ile ilgili herhangi bir bilgiye sahip değilsek de bunlardan birisinin Kutlu Bey Zaviyesi’nin işareti olarak kabul edebileceğimiz, mazide zaviyenin haziresinde bulunan bir mezar olabileceğini; dolayısıyla Kutlu Bey Zaviyesi’nin de bu alanlardan birisi olduğunu düşünebiliriz.
Hasan Deniz Çizmeci
[1] Köprülü, M. Fuad, Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu, Ötüken Yayınları (2.Baskı), İstanbul 1986, s.144.
[2] Bu duruma misal olarak Karaca Ahmed Sultan’ın Saruhan Bey’e yardım etmek üzere elli iki bin müridi ile Manisa’nın fethine katılmış olması gösterilebilir.
[3] M. Çağatay Uluçay, Saruhanoğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar, Manisa Halkevi Yayınları, İstanbul 1940, s. 19-20
[4] M. Çağatay Uluçay, a.g.e., s. 47 ; “Vakf-ı mezâriğ-i Kutlu Bey der karye-i Çortak bir çiftlik miktarı yerdir. Aslında Saruhanoğlu Hızır Paşa Kutlu Bey’e Vakfedüp…”
[5] Bunun için bakınız; BOA. C.EV. 442-22368.; BOA. A.MKT.MHM. 321-83.; BOA. ŞD.2. 98-43.; BOA. EV.d. 24216.
[6] Faruk Sümer, “Akkoyunlular”, TDVİA., C:2, İstanbul 1998, s.270.
[7] Yunus Özger, “Akkoyunlu Kutlu Bey Vakfının 19. Yüzyıldaki Durumu”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum 2007, S:33, s.228-229
[8] M.Halil Yinanç, “Akkoyunlular”, İ.A., C:1, İstanbul 1993, s.254.
[9] Yunus Özger, a.g.m., s.228-229.
[10] BOA. EV.d. 26986 s.4.
Yorumlar
Kalan Karakter: