Küllük Mahallesi ve Hacı Zeynel Camii
Turgutlu’dan esintiler - Ali Şentürk
16. Asırda bir icmal defterinde Turudlu şeklinde ismi görülün bu cemaatın şenlendirdiği yerleşik alan önceleri küçük bir köy görünümündedir. Bu tarihlerde köyde içinde mescidi bulunan bir zaviyenin olabileceği büyük ihtimaldir. 1531 tarihinde köyde bir ehl-i berat (imam)’ın oluşu bu ihtimali oldukça güçlendirmektedir. Ayrıca 1535 tarihli bir vakıf defterinde Papazobası adını taşıyan bir zaviye isminin görülmesi2 köyde bir mescit veya tekkenin varlığını işaret etmektedir. Olası ki bu dini mekân Hacı Zeynel Camii’nin ilk yerleşim alanıdır. Manisalı ünlü yazar M. Çağatay Uluçay Hacı Zeynel Camii olarak bildiğimiz bu mabedi başka bir ad ile isimlendirir ve şöyle der:
“Hacı İnel Camii’ni Turgutlular Hacı Zeynel Camii demektedirler. Şer’iyye sicillerinde bu camiinin ismi İnel Camii olarak geçmektedir.”
Albayrak Mahallesi Hacı Zeynel Sokak No 1. Eski söylemi ile Albayrak Mahallesi, Yaylalıkapı Yolu No 1. Bu adres Turgutlu’nun ilk kutsal mekânı kabul edilen Hacı Zeynel Camii’nin bulunduğu yerdir. Bu caminin avlusunda, mihrap duvarının önünde iki mezar yer alır. Bu mezarlardan birisi Hacı Zeynel Dede’ye diğeri ise onun oğluna aittir. Dedenin mezar taşında şu mısralar yer alır:
“Kesreti terk eyleyince erdi cem’e bu camide
Kâmilidir bu beldenin, ismi Zeynel Dede
Bende-i Aliabadır, girmişti sırr-ı tevhide
Bab-ı Ali vasıl etti tecell-i MUHAMMED”
1575 yılı vakıf defterlerinde tarihi yapılara ve bunlara ait birtakım vakıflara rastlanır.
1575 tarihli tahrir defterleri ise Turgutlu’nun bu dönemde bir hayli gelişip büyüdüğünü Orta mahalle, Cami, Sinan mahallesi, Veled-i Menteşe ve Yeni Mescid isimli beş mahallesinin oluştuğunu bu mahallelerde nüfusun 1530 lara nispeten iki katına ulaştığını gösterir. Bu tarihlerin Orta Mahallesi (Mahalle-i Orta) Hacı Zeynel Camii’nin içinde yer aldığı bölgedir. 1575 tarihinde Orta Mahalle 66 hane olup yaklaşık 350 civarında nüfusu barındırmaktadır.3 Bunun yanında köy civarında 75 hane, 28 bekâr mukataa ve 1 hane, 2 bekâr ellici (ortakçı) yörüğüne rastlanır. Bu nüfusa ayrıca vergi mükellefi olmayan vakıfları ve hizmetlilerini de eklemek gerekmektedir.4 1575 tarihli vakıf defterinden anlaşıldığı kadarıyla adı geçen bu beş mahallenin her birinde mescit ve zaviyelere rastlanmaktadır. Bu anlatımdan bu tarihlerde Hacı Zeynel Cami’nin bir mescid olarak yer aldığını söylemek mümkündür. Ancak bu mahallelerden yalnızca Sinan Çavuş Mahallesi’nde bir cami mevcuttur. Yine 1575 tarihli vakıf defterinde mevcut camii ve diğer mahallelerde bulunan mescit ve zaviyelere vakıflar yapıldığı ve buradaki hizmetlilerin ücretlerinin buradan karşılandığı tespit edilmiştir.5
Niyazi Dinçsoy, adı geçen mescidin 3’üncü Murat (1574–1595) veya 3’üncü Mehmet (1595–1603) döneminde yıkıldığını, yıkılan mescidin Hüseyin Ağa vakfının Mütevellisi Mehmet Ağa tarafından daha da genişletilerek yapıldığını belirtmektedir.6 Ancak bu bilginin doğruluğu biraz şüphelidir. Bu bilgi bu bölgeye 1500’lü yılların son çeyreğinde yapılmak istenilen bir hamam ile ilgilidir.
1660 tarihli bir defterde nahiye olarak adı geçen Turgutlu’da bu sıralarda 1.175 hane bulunmaktadır. Bu da yaklaşık 5.000 – 6.000 kişilik bir nüfusa işaret etmektedir.7 Mümkündür ki bu tarihlerde Orta Mahalle Kasaba’nın en hareketli yeri haline gelmiştir.
Evliya Celebi’nin Turgutlu’ya geldiği tarih olan 1671 yılında Kasaba’da beşi camii olmak üzere 21 ibadet yeri, üç hamam, onbir han, 300 dükkân, yedi kahvehane görülür.8 Evliya Çelebi’nin sözünü ettiği camiler olası ki Orta Mahalle’de bir mescidten camiye dönüştürülen İnel Camii (Hacı Zeynel), Sinan Cavuş Camii, Cami-i Kebir Mahallesi’nde yer alan Pazar camii, Çömlekci Mahallesi’nde bulunan Zatağa Camii (Zati Ağa) ve Zeytüncük Mahallesinde yapılandırılan Hacı Osman Camii’dir.
n Ali Şentürk -
Cep: 0537 714 25 35 -
(Devam edecek)
Yorumlar 1
Kalan Karakter: