Kasaba’nın ilk eğitim kurumlarından Cumhuriyet kurumlarına - Sayı:67

 

“Kasaba” (Anılar, Fotoğraflar, Belgeler) - Ali Şentürk Kasaba’nın ilk eğitim kurumlarından Cumhuriyet kurumlarına - Sayı:67             OSMANLI Devletinin kuruluşunda tarikatlar; tasavvuf düşüncesi etrafında şekillenen düşünsel, sosyal ve eğitsel yaşama anlayışlarıyla; sosyal disiplinleri temsil eden fikri (ideolojik) yapılar olarak  karşımıza çıkmaktadır. Bu fikri (ideolojik) yapıları ayakta tutan da tekke ve zaviyelerdir. Bu anlamda Turgutlu ve onun çevresinde birçok zaviyenin oluşturulduğu bilinmektedir.          Ancak, Osmanlı Devletinin İmparatorluğa dönüşme sürecinde; İslâm İdeolojisinin biçimlenmesinde ağırlık merkezi giderek tekke ve zaviyelerden medreselere; ahi ve şeyhlerden “ulema”ya geçmiştir. Bu uzun süreç içinde sıbyan mektepleri (mahalle mektepleri), halkın yaygın eğitim ihtiyacını karşılama rolünü üstlenmiştir. Manisa’da özellikle Mevlevi, Rufai, Bektaşi, Halveti tarikatlarının yaygın olması, bu kültürün şehir insanının davranışlarına yansımasına da etken olmuştur. Turgutlu olası ki bundan etkilenmiş bu gelişmeye paralel olarak sıyan mektepleri Kasaba’da daha çok öne çıkmıştır. 1878 yılı Aydın Vilayeti Salnamesi’nde Turgutlu’da 27 camiye karşılık 26 sıyan mektebinin var oluşu bunun bir göstergesidir.1    Osmanlı döneminde, eğitimin sıbyan mekteplerinden sonraki aşamasını oluşturan medreseler dinsel temele dayalı öğretim kurumlarıdır. Anadolu’nun hemen hemen her kentinde ve kasabasında bulunan medreselerin çoğu ortaokul ya da lise düzeyinde öğretim yapan kuruluşlardır. Çeşitli nedenlerle bu eğitim teşkilatı 17. yüzyıldan sonra gerilemiş ama geleneksel eğitim kurumları olarak varlıklarını Cumhuriyet dönemine kadar sürdürmüşlerdir. Manisa’nın birçok ilçesinde yer alan medreselerin Kasaba’da da önemli bir yer tuttuğu görülür. Turgutlu’da medreselerin bir bölümü camilerin yanında ve onun himayesinde yer almışlar ve cami ile aynı adı taşımışlardır. 1898 yılında ilçede 10 adet medrese görülür. Burada okuyan öğrenci sayısı 253’tür. Bu medreselerle ilgili bilgiler tablodadır. 2 Mederesenin ismi    Mahallesi                        Müderrisi                        Talebe                  Kurucusu Dereköy                    Yenice Mahallesi            Abdül Kerim Ef.             55             Hacı Hüseyin Efendi. Alankuyu                  Çömlekçi Mahallesi       İ brahim Efendi              45               Abdülkerim Efendi Limoncu                    Menteşe Baba Mah.     Küçük Kerim Efendi.      40            Pehlivan Hacı Ahmet Ef.  Koltuk                       Cami-i Cedid  Mah        Uşşaki Hacı Mehmet     44           Pehlivan Hacı Ahmet Ef.  Paşa                         Cami-i Cedid Mah        Ahmet Hamdi Ef.            18             Hacı Hüseyin Ağa Kuduzoğlu               Cami-i Kebir Mah         İsmail Efendi                    15                Kasap Bekir Efendi. Hacı Zeynel             Orta Mahalle                  Ömer Efendi                    12              İane ile Hacı Muharrem      Hacı Muharrem Mah     Hacı Mustafa Efendi.     -              Hacı Yunus Ef. Zat Ağa                   Çömlekçi Mahallesi        Halil Efendi 19                             Gökçezade Ahmet Ef. Pazar                        Cami-i Kebir Mah        Mustafa Niyazi Ef.             5           Manisalı Mustafa Efendi.          Kurtuluş Savaşı sonrası yangını nedeniyle bir kısmı yanmış olan medreseler ile ilgili bilgiler ne yazık ki çok azdır. Kasaba’nın eğitim hayatında önemli bir yer tutan Limoncu Medresesi ile ilgili bilgileri Niyazi Dinçsoy şöyle aktarır: “Bu medrese, yangından önceki Limoncu Camiinin bitişiğinde ve o zamanki “Dedekaraağcı Mezarlığı” tarafında idi. Yangından sonra düzenlenen şehir planında cami, bir yolla ayrılmış, medrese ile mezarlık da, yolun öbür tarafında kalmıştır.”3         Turgutlu’nun diğer medreseleriyle ile ilgili çeşitli kaynaklardan elde edilen bilgiler şunlardır:  Zatağa Medresesi: Piyaleolu Caddesi üzerinde, kentin kuzey bölümündedir. 1678 tarihinde “Zatağa” tarafından yaptırılır. 1703 tarihindeki onarımda Tatar usta ve işçilerinin büyük emeği geçmesi nedeniyle Tatar Medresesi olarak da anılır.3 Hacı Zeynel Camii ve Medresesi: Bu Caminin ve medresesinin yapılış tarihi bilinmemektedir. Önceleri bir mescit olarak yapılan bina daha sonra camiye dönüştürülür. 2.inci Abdülmecit döneminde onarılarak büyütülür ve bu dönemde minaresi yapılır.3 Koltuk Camii ve Medresesi: Bu günkü Namık Kemal İlkokulu’nun batı köşesinde yer alan bu camii ve medrese Kurtuluş Savaşı’nda yanarak kül olmuştur.3         Pazar Camii ve Medresesi: Camii Kebir ve Pazar Camii olarak da anılan bu bina, Turgutlu’da çeşitli vakıf eserleri yaptırarak şehrin fiziki yapısını değiştiren Haremeyn Muhasebeciliği de yapan Piyale Çavuş bin Abdülvehap’ın oğlu Sâbık Defter Emini   Mustafa Ağa tarafından 1655 yılında yaptırılır.4 Paşa Medresesi: Bu günkü Sevinç Parkı’nın olduğu yerde hayır sahibi Beşir Efendi tarafından bir cami yaptırılır. 1846 yılında bu Caminin yanına Turgutlu’nun büyük ailelerinden Elhâc Hüseyin Ağa tarafından bir kütüphane inşa ettirilir. Paşa Kütüphanesi ismiyle bilinen bu Kütüphaneye değirmen, sebze bahçeleri ve dükkânlar vakfedilerek ayakta kalması sağlanır. Bünyesinde bir medresenin de bulunduğu tahmin edilen bu yapı ve yanında bulunan camii Kurtuluş Savaşı bitiminde yanarak kül olur. Sözü edilen camiinin ayakta kalan minaresi 1946 yılında yıktırılıp etrafı park haline dönüştürülür.5         Tanzimat’dan itibaren devlet memuru yetiştirmek amacı güdüldüğünden ortaöğretime ağırlık verilir, bu nedenle rüştiyeler giderek önem kazanmaya başlar.  Turgutlu’da da bu gelişmeye paralel bir gelişme yaşanır 1892 yılında modern anlamda ilk Müslüman Rüştiye Okulu ( Kasaba Mekteb-i Rüştiye) açılır. Bu okulun ismi bazı kayıtlarda Necm-ül Maarif Mektebi olarak geçer.6 Okulun 1898 yılında ki öğrenci sayısı 65 olarak görülür. Dört öğretmenin görev aldığı okulda Başöğretmen Mehmet İzzet Efendidir. Diğer öğretmenler ise İsmail Hakkı (Dinçsoy), Mustafa Niyazi ve Mustafa Sabri efendilerdir. Yunan işgali döneminde ise okulun müdürü İsmail Hakkı’dır (Dinçsoy), Kur’anı kerim öğretmeni  ise Bozkırlı Hasan (Artun) efendi, ulümudiniye öğretmeni Hilmi (Özkök) efendi, Tecvit öğretmeni hafız Necati (Köylüoğlu), hesap ve Fransızca öğretmeni Giritli Ali (Demirel) efendilerdir.6                 Ali Şentürk Cep: 0537 714 25 35 -  (Devam edecek)