1984 Yılında Turgutlu başlığını koyduğumuz yazı dizisinin sekizinci ve son bölümünü yayınlıyoruz. Turgutlu’nun halen mesleğine devam eden en deneyimli muhabirlerinden Doğan Çizmeci’nin 1984 yılında kaleme aldığı yazı dizisi, aynı yıl Günaydın gazetesinde yayınlanmıştı. Dizinin son bölümü, Turgutlu’daki fabrikası kapanana kadar ilçede binlerce insana ekmek kapısı olan Tukaş’a ayrılmış durumda…
8
Salça Fabrikası 900 Çiftçi Ailesinin Geçimini Sağlıyor
450 işçinin çalıştığı ve geçtiğimiz yıl 3,5 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilen konserve fabrikasında bu yıl 6 milyon dolarlık ihracat hedefleniyor.
Turgutlu’da sebze ve meyve oldukça bol. İlçede kurulu bulunan Ordu Yardımlaşma Kurumu’na (OYAK) bağlı bulunan Tukaş Konserve Fabrikası’nda ürünler değerlendirilerek yurt içine ve dışına satılıyor.
1961 yılında kurulan Tukaş işletme sermayesi yetersizliği nedeniyle 1967 yılında kapanma durumuna geldi. Daha sonra hisselerin yüzde 99’unu OYAK aldı. Yüzde 1’lik kısmı da özel sektöre kaldı.
Fabrikada başta domates ve biber salçası olmak üzere bütün sebzelerin konservesi yapılıyor. Geçtiğimiz yılı yaptığı 3,5 milyon dolarlık ihracatla ülkemize büyük bir döviz girdisi sağladı.
Tukaş Genel Müdür Yardımcısı Faruk Abacıoğlu 1984 yılı ihracat hedeflerinin 6 milyon dolar olduğunu belirtti.
Yurtiçi ve Yurtdışı Ödülleri Var
Turgutlu Konserve AŞ’nin tüm üretimlerini hammaddeden başlayarak mamul oluşumuna kadar büyük bir titizlikle hazırladıklarını söyleyen Abacıoğlu, yurtiçinde ve yurtdışında alınan ödüllerin kalitedeki üstünlüğü belgelediğini belirterek 900 çiftçiye, 450 işçiye çeşitli sosyal olanaklar sağladıklarını kaydetti.
Abacıoğlu, “1984 yılı sezonu içinde fabrikanın salça bölümü yüzde 100 büyütülme yoluna gidilecek. Çok kısa bir süre sonra da işletmeye açılacak. Böylece fabrikamız toplam kapasitesi salça ve diğer ürünler devrede olmak üzere 22 bin ton bir kapasiteye ulaşmış olacaktır.” dedi.
Turgutlu’da 46 dekarlık bir arazide kurulu bulunan fabrikada 900’ü aşkın çiftçinin ürünleri değerlendiriliyor.
*****
İlçede etkin olarak yayınlanan iki haftalık yerel gazete var. Bunlardan Yankı gazetesinin 27 yıl, Yeni Turgutlu gazetesinin ise 17 yıl önce basın hayatına girdiği belirtiliyor.
Gün geçtikçe iktisadî olarak gelişen ilçede, turistik otelin bulunmayışından yakınan ilçe halkı, “Dışarıdan bir misafirimiz gelse gönül rahatlığı ile kalabilecekleri bir turistik otelin bulunmayışı bizleri üzüyor.” şeklinde konuştular.
1984’ten 2022’ye
Turgutlu Konservecilik Anonim Şirketi ya da kısaltması olan marka adıyla Tukaş, firmanın internet sitesindeki bilgiye göre 1962 yılında kurulmuştur.[1] Ana girişi Kervan Yolu üzerinde olan fabrika, neredeyse yarım yüzyıl boyunca Turgutlu’da binlerce kişinin doğrudan geçimini sağladığı, yine binlerce kişinin de dolaylı olarak gelir ettiği bir kurum olmuştur. Dolayısıyla söz konusu zaman diliminde bu fabrika, Turgutlu’nun ekonomisine yön veren işletmelerden birisi durumundadır.
Tukaş, Turgutlu ve çevresinde bir taraftan doğrudan üreticiden satın aldığı ve işleyerek piyasaya sürdüğü ürünlerle tarımsal üretimin belirli alanlarda gelişmesini sağlamış; hem de fabrikada küçümsenmeyecek sayıdaki çalışanı ile ilçe ekonomisine önemli katkılar sunmuştur. Tukaş’ın Turgutlu’daki istihdamını, yalnızca resmî olarak fabrika içerisinde çalışanlarla da sınırlı tutmamak gereklidir. Üretim mevsiminde her yıl yüzlerce ev kadını, kendi evlerinde yaptıkları parça başı işlerle kurumun çalışan ağına kıyısından da olsa dâhil olmaktadırlar. O günlerde belki de fabrika içerisinde çalışan kadar, kendi evlerinde çalışanların var olduğunu söylemek abartı olmayacaktır.
Firma, Turgutlulu girişimciler tarafından kurulmuş; ancak sermaye yetersizliği nedeniyle birkaç yıl içerisinde neredeyse çalışamayacak hale gelmiştir. 1967 yılında Ordu Yardımlaşma Kurumu’nun (OYAK) satın aldığı Tukaş, sonraki yıllarda da giderek büyümüştür. Örneğin, “Tukaş Salça ve Konserve Fabrikası’nın 11 milyona mal olan ek tesisleri 1973 yılında hizmete başlamıştır. 2700 m2’lik bir alana kurulmuş olan fabrika ek tesislerle birlikte günlük 360 bin kilogram olan üretimini 4 bin tona çıkarmıştır.”[2] Tukaş, ilerleyen yıllarda da yeni tesislerle büyümesini sürdürmüş; giderek kendi sektöründe Türkiye’nin öncü markalarından birisi durumuna gelmiştir. Ordu Yardımlaşma Kurumu, firmanın büyümesini yalnızca Turgutlu ile sınırlı tutmamış; bir taraftan Turgutlu’da tesisler genişlerken bir taraftan da Torbalı ve Manyas gibi farklı kentlerde yeni fabrikalar oluşturularak üretim arttırılmış; şirket her geçen gün büyütülmüştür.
2009 yılına gelindiğinde ise Tukaş’ın Turgutlu’daki günlerinin de maalesef artık sonuna gelinmiştir. 14 Eylül 2009 tarihinde fabrikadaki beş buhar kazanından birisinin gaz sıkışması sonucu patlaması ve patlamada 9 işçinin yaralanması, o günlerde basına yansıyan haberlere göre, şirketin ilçeden ayrılma kararı almasındaki en önemli etkenlerden birisini oluşturmuştur.[3] O günlerde şirketten yapılan resmî açıklamaya göre, “Turgutlu/Manisa fabrikamızın yerleşim ve yaşam alanları ile iç içe olması, buna bağlı olarak da çeşitli riskleri içermesi, büyüme ve gelişme olanaksızlığı, buna karşılık Torbalı/İzmir ve Manyas/Balıkesir fabrikalarımızdaki açık ve kapalı alanların gelişmeye açık ve yeterli düzeyde bulunması nedeniyle, Turgutlu Fabrikamızdaki üretim faaliyetlerinin sona erdirilmesine, fabrikadaki mevcut üretim hatları makine ve ekipmanlarının (domates ve biber salçası hariç) Torbalı ve Manyas fabrikalarımıza taşınmasına, Turgutlu Fabrikası arsasının mevcut salça tesisi ile birlikte veya ayrı ayrı satılmasına” karar verilmiştir.[4] Tüm bu gelişmeler karşısında o günlerde basına yansıyanlardan anlaşıldığı kadarıyla firmaya uygun bir alternatif yer bulunamamış ya da teklif edilen yerler, firma yetkililerini tatmin etmemiştir. Sonuç olarak o tarihten sonra Tukaş’ın Turgutlu ile irtibatı maalesef tamamen sona ermiştir. Artık Tukaş’ın bu şehirle tek ilişkisi, isminde yer alan ‘Turgutlu’ kelimesinden ibarettir. Ancak günümüzde Turgutlu’da birçok küçük ya da büyük ölçekli sanayi tesisi, halen tarım ürünlerini işliyor ise ilçedeki bu üretimin temellerinde Tukaş’ın var olduğunu öne sürmek, sanıyoruz ki, yerinde olacaktır.
Mehmet Gökyayla
[1] https://www.tukas.com.tr/kurumsal/tarihte-tukas/ ; Erişim: 01.03.2022.
[2] Göktuğ İpek; “Turgutlu’nun 1971-1975 Yılları Arasındaki Siyasi, İktisadi ve Sosyo-Kültürel Hayatına Basın Gözünden Bakış”; 20. Yüzyılda Turgutlu; Turgutlu 2019; s. 590.
[3] İlker Uyar; “Tukaş’ın Turgutlu Fabrikası Kapanıyor”; https://www.yeniasir.com.tr/ekonomi/2009/10/25/tukasin_turgutlu_fabrikasi_kapaniyor ; Erişim: 01.03.2022.
[4] “Tukaş Turgutlu Fabrikasını Kapatıyor”; https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/tukas-turgutlu-fabrikasini-kapatiyor-12769571 ; Erişim: 01.03.2022.
Yorumlar 1
Kalan Karakter: