GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TURGUTLU’NUN KÜTÜPHANELERİ

Mehmet Gökyayla

Geçmişteki işlevleri, günümüzdekinden belki de en farklı olan kurumların başında kütüphaneler gelmektedir. Kitaba ve bilgiye ulaşmanın günümüze oranla çok daha zor olduğu, en zengin kitap tutkunlarının bile ancak birkaç yüz kitabının on dokuzuncu yüzyıl, hatta yirminci yüzyılın başlarını düşünürsek 1840’lı yıllarda Turgutlu’da bir kütüphanenin, hem de zengin bir kütüphanenin mevcudiyetinin önemi ve kıymeti çok daha iyi anlaşılacaktır.

Turgutlu’nun ve hatta bölgenin sayılı zenginlerinden birisi olan Kolağasızâde Hacı Hüseyin Ağa, 1841 yılında Beşir Ağa (Paşa) Camii’nin yanında yani günümüzün Sevinç Parkı olan alanda bir kütüphane inşa ettirir. Bu kütüphane Hüseyin Ağa tarafından vakfiyede açıkça belirtildiği üzere müceddeden yani günümüz deyişiyle yeniden yaptırılmıştır. Dolayısıyla bundan önce de tam o alanda bir kütüphane mevcut olmalıdır ancak onunla ilgili herhangi bir bilgi sahibi değiliz.

Hüseyin Ağa, yalnızca bir kütüphane binası inşa etmiş değildir. Bu yapıya önemli sayıda kitap temin edip söz konusu kurumun devamlılığının sağlanması amacıyla aralarında iki değirmen ve zeytinliklerin de olduğu çeşitli mülklerini de vakfetmiştir. Böylelikle kütüphanenin personel giderleri, ihtiyaç duyulacak diğer masraflar ve gerektiğinde tadilatların yapılması mümkün olacaktır. Kolağasızâde Hacı Hüseyin Ağa Kütüphanesi’ndeki kitap sayısının zamanla arttığı anlaşılmaktadır. Osmanlı Devleti’nin son yıllarında yerele dair çoğunlukla en sağlıklı bilgilerin bulunduğu kaynaklar olan vilayet salnamelerinde bu artış görülebilmektedir. 1316 (M. 1898) tarihli Aydın Vilayeti Salnamesi’ne göre kütüphanede 636 kitap mevcut iken[1] 1326 (M. 1908) salnamesinde kitap sayısının 5.000’e çıktığı görülmektedir. Her iki salnamedeki sayılar da döneminin şartlarına göre burada çok miktarda kitap olduğunu göstermektedir.

Belirttiğimiz üzere günümüzün Sevinç Parkı’nın bulunduğu alanda yer alan ve muhtemelen günümüz kütüphanelerine göre küçük bir yapı olan bu binanın alınlığında Müftü Abdullah Ferdi Efendi tarafından yazılan “Didi inşasına tarih Ferdi / Kütüphane bina oldu ziba”[2] beyitinin yer aldığı bir kitabe yer almaktaydı.

Kolağasızâde Hacı Hüseyin Ağa Kütüphanesi'nin yangından hemen sonraki hali

Yaklaşık 80 yıl boyunca Turgutlululara hizmet eden bu kütüphane işgalden kurtuluş günlerinde Yunan kuvvetleri tarafından çıkarılan yangının ilk hedeflerinden birisi olmuştur. Bazı camilerin de küçük çaplı kütüphaneleri aynı günlerde yakılarak yok edilmiştir. O günleri bir çocuk olarak yaşayan Dr. Niyazi Dinçsoy’un ifadesiyle, “Paşa, Dereköy, Pazar, Limoncu Camileri ile medreselerindeki el yazması kitaplar tamamen yok oldu. Yarı yanmış kitap sayfaları haftalarca göklerde uçuştu.”[3]

İşgalden kurtuluştan sonra yangının oluşturduğu fizikî kayıplar giderilmeye; yeni evler, dükkânlar inşa edilmeye başlanmıştır ancak manevî ve kültürel zararın telafisi hiç de kolay olmayacaktır.

Yangında yok olan kitapların yerine konabilmesi hiçbir zaman mümkün olmamıştır. 1920’li yıllar tamamen, 1930’lar ise kısmen yangının zararlarını telafi etme çabalarıyla geçmiştir. Kolağasızâde Hacı Hüseyin Ağa Kütüphanesi’nin de 1930’ların ilk yıllarında yeniden ayağa kaldırılmak istendiği anlaşılmaktadır. 1932’de yayınlanan ve bir anlamda Manisa yıllığı olarak adlandırabileceğimiz T. C. Manisa Vilayeti Hakkında Tabii, Coğrafî, İdarî, İktisadî, İçtimaî Malumatı Cami Mecmuadır adlı eserde anılan kütüphanenin Turgutlu’nun ileri gelenleri tarafından ihya edilmek üzere bulunduğu belirtilmektedir.[4] Ancak bu hayal, maalesef gerçekleştirilememiştir. Turgutlu’da bağımsız bir kütüphanenin kurulabilmesi için daha epey zaman geçmesi gerekecektir. 

1922’de yoklar arasına karışan Kolağasızâde Hacı Hüseyin Ağa Kütüphanesi’nden sonra Turgutlu’da ancak 1955 yılında bir kütüphane açılabilecek, bu da Çocuk Kütüphanesi olacaktır. Çocuk Kütüphanesi, 1 Temmuz 1955’te Ülkü İlkokulu’nda açılmış ve 1958’in ağustos ayında da yine Ülkü İlkokulu gibi günümüze ulaşmayan bir başka binaya, Yedieylül İlkokulu’nun bağımsız iki odalı pavyonuna yine geçici olarak taşınmıştır.[5] Kütüphanenin kullandığı binanın öğrenci yurduna dönüştürülmesi gündeme gelince de kurum, Piyaleoğlu Caddesi üzerinde, belediyeye ait olan ve daha önce Hükümet Tabipliği, Nikâh Dairesi gibi işlevlerle kullanılan binaya taşınmıştır.[6]

Piyaleoğlu Caddesi üzerinde 1963’ten itibaren Çocuk Kütüphanesi’nin hizmet verdiği bina, 1980’li yıllarda okuyucuya kapatılmıştır.[7] Burada kütüphane uzun bir süre okuyucunun yalnızca kitap almak ya da iade etmek için girebildiği, içinde inceleme yapmaya veyahut kitap okumaya izin verilmeyen bir yapıda çalışmaya devam etmiştir.[8]

Piyaleoğlu Caddesi üzerindeki kütüphanenin içi

Turgutlu Çocuk Kütüphanesi, 12 Nisan 1978 tarihli bakanlık onayı ile Halk Kütüphanesi statüsüne geçmiştir. Artık Turgutlu Halk Kütüphanesi olan kurum, 1994 yılında, halen içerisinde bulunduğu Cumhuriyet Mahallesi Akçakmak Yolu üzerindeki eski vergi dairesi binasına taşınmış ve salonlarını yeniden okuyucuya açabilmiştir.

1955 yılında 1141 adet kitapla[9] okura hizmet vermeye başlayan kütüphanenin kitap sayısı, her geçen yıl istikrarlı olarak artmıştır. Kitap sayısı 1965’te 2532’ye, 1972’de ise 3376’ya çıkmıştır.[10] Halen on binlerce kitap ve süreli yayına ev sahipliği yapan Turgutlu İlçe Halk Kütüphanesi, yakın bir gelecekte halen restorasyonu devam eden İstiklal Mahallesi Ülkü ve Pamuk Sokakların köşesindeki binalara taşınacaktır.

Turgutlu’da kurulan diğer kütüphane ise Turgutlu Belediyesi Kütüphanesi olmuştur. 1984 yılındaki seçimleri kazanarak göreve başlayan Belediye Başkanı Mehmet Tüzel Gökyayla, ömrünü tamamlayana dek ilçenin kültüründe müstesna bir sima olarak bilinmiştir. Gökyayla’nın göreve başladığı dönemde ilçenin ihtiyaçlarından birisi de kütüphanedir. Halk Kütüphanesi, yukarıda da ifade ettiğimiz üzere içerisinde bulunduğu yapının durumundan dolayı hizmet veremez hale gelmiştir. Hatta İlçe Halk Kütüphanesi Sorumlusu Sema Güngör, kütüphanenin taşınabilmesi için belediyeden Orta Park’taki gazinonun kendilerine tahsisini talep etmiştir. Bu, kabul edilebilir bir talep değildir elbette ama ilçenin kütüphane ihtiyacı, bu taleple birlikte belki de belediye başkanının aklında daha bir yer etmiştir.[11]

1985 yılında Turgutlu Belediyesi tarafından bir kütüphane kurulması kararlaştırılmıştır ancak belediyenin kütüphane olabilecek bir binası bulunmamaktadır. 12 Eylül döneminde kapatılıp gayrimenkulleri kamuya aktarılan Cumhuriyet Halk Partisi’nin Atatürk Bulvarı ve Dumlupınar Sokak köşesinde yer alan binası bu iş için son derece elverişli konumdadır. Manisa İl Özel İdaresi’ne devredilmiş olan bu binanın kütüphane yapılabilmesi için Turgutlu Belediyesi’ne tahsisi Vali Rafet Üçelli’nin de oluruyla gerçekleşir ve belediye tarafından hızla çalışmalara başlanır.

Bugün Mehmet Tüzel Gökyayla Kütüphanesi adını taşıyan Belediye Kütüphanesi'nin açılış töreninde konuşan Mehmet Tüzel Gökyayla

Belediye Başkanı Mehmet Tüzel Gökyayla’nın bizzat yürüttüğü çalışmalarla Ankara ve İstanbul’daki sahaflardan, kitapçılardan çok miktarda kitap satın alınır. Sahafları çok iyi tanıyan ve piyasayı bilen Prof. Dr. İbrahim Çalışkan, bu süreçte Gökyayla’nın en önemli yardımcısı olmuştur. Kısa zaman içerisinde yirmi beş binden fazla kitabın okuyucuya sunulduğu, kitap deposu, okuma salonu ve mücellithanesi bulunan Turgutlu Belediyesi Kütüphanesi, lise öğrencilerine yönelik seminerlerin gerçekleştiği, konferansların düzenlendiği bir kültür merkezi hüviyetiyle ilçenin hizmetine sunulur.

Belediye Başkanı Gökyayla’nın kitap tasnifinden demirbaş çalışmalarına, hatta bazı kitapların ciltlenmesine varana dek bizzat çalıştığı bu kütüphane, bir süre sonra kendisine yöneltilen eleştirilen de odağına taşınacaktır. Eleştiriler, ağırlıklı olarak belediye başkanının zamanının çok büyük bölümünü kütüphanede geçiriyor olmasından dolayıdır.[12]

1992 yılında Cumhuriyet Halk Partisi’nin yeniden açılması ve gayrimenkullerinin partiye iade edilmesi sonrasında Belediye Kütüphanesi, taşınmak zorunda kalacaktır. Kurumun hizmet vereceği ikinci yer, mazide Peynir Pazarı adıyla anılan ve Turan Mahallesi Akçakmak Yolu üzerinde yer alan binanın ikinci katı olmuştur. Belediye Kütüphanesi, 1992 yılından 2003 yılına dek bu binada okurlara hizmet vermiştir.[13] Şu anki belediye hizmet binasının inşaatının tamamlanmasıyla beraber de binaya taşınan belediyenin ilk birimi, kütüphane olmuştur. Turgutlu Belediyesi Meclisi, 2013 yılında aldığı 19 numaralı kararla Belediye Kütüphanesi’nin adını, kurucusuna binaen, Turgutlu Belediyesi Mehmet Tüzel Gökyayla Kütüphanesi olarak değiştirmiştir.